COLUMN | Dochterlief gebruikt steevast het woord ‘letterlijk’ in situaties waarin dat volgens mij helemaal niet kan. Mooi onderwerp voor een vermanende blog over taalgebruik, dacht ik. Totdat ik even googelde om mijn taaljeuk bevestigd te zien. Wat blijkt? De Nederlandse Taalunie stelt dat het woord ‘letterlijk’ prima een figuurlijke betekenis kan hebben.
‘Die guy zei letterlijk dat ik me met mijn eigen zaken moest bemoeien’. ‘Ik ben het er letterlijk niet mee eens’. Het zijn zinnen die ik zowat dagelijks hoor. Ik steek er graag de draak mee door te informeren of het dan ook figuurlijk kan. ‘Letterlijk’ is voor mij gewoon letterlijk, tenzij het figuurlijk is. Of allebei, waarbij je zegt ‘letterlijk en figuurlijk’. Toch hoor ik in spreektaal steeds vaker oneigenlijk gebruik van het woord ‘letterlijk’. Nonchalance? Jammer, maar hé, in geschreven taal is het wel helder hoe het moet, toch?
De letterlijke ondergang van Tuvalu
Nou, nee dus. Een voorbeeld: De Gelderlander, eind december 2022: ‘De Nederlandse ambassade in Nieuw-Zeeland denkt mee met Tuvalu en andere landen in de regio die door klimaatverandering letterlijk met de ondergang worden bedreigd.’ Geïrriteerd denk ik: ‘Hoezo ‘letterlijk’? Het kan toch niet anders dan letterlijk? Zo’n journalist weet dat toch ook wel?’ Mijn tweede gedachte: ‘Vaker opletten, misschien is dit wel weer zo’n taaltrend waar ik me mateloos aan erger en waar ik dan leuk een column over kan schrijven.’
Gul gebruik
Ik doe even wat deskresearch voordat ik aan mijn column begin. Misschien zijn er wel andere taalnerds die zich er net zo aan storen als ik. Die kan ik dan mooi aanhalen in mijn stuk. De speurtocht levert niet op wat ik hoopte. Sterker nog: er is niets mis met het gulle gebruik van ‘letterlijk’. Onze Taal zegt erover:
‘Het gebruik van letterlijk in de niet-letterlijke betekenis leidt nogal eens tot discussie. Toch is letterlijk zeker niet het enige woord dat er gaandeweg een afgezwakte betekenis bij heeft gekregen: voor onder meer “werkelijk” en “echt” geldt hetzelfde. Ook die woorden verwezen oorspronkelijk naar iets wat ”werkelijk”, ”echt” het geval moest zijn, maar ze kunnen ook al enkele eeuwen gebruikt worden om een bewering te benadrukken of te bevestigen.’
Kwestie van smaak
Bart Koetsenruiter meldt in 2018 hierover in De Volkskrant dat het past in de trend om taal sterker te willen aanzetten. Het gebruik van woorden als ‘absoluut’ en ‘topfavoriet’ hoort daar ook bij. ‘Het blijft een kwestie van smaak’, aldus Koetsenruiter. Ik sla – het is even wennen om dit zo te schrijven – letterlijk steil achterover. Kwestie van smaak? Ik vind het zelf nog steeds volkomen onduidelijk als iemand ‘letterlijk’ zegt, terwijl een figuurlijke tegenhanger in geen velden of wegen te bekennen is.
Spijtbetuiging aan mijn dochter
Maar ik moet het toegeven: ik had en heb ongelijk. ‘Letterlijk’ hoeft niet alleen in de enge zin van het woord gebruikt te worden om van correct taalgebruik te spreken. Dus lieve dochter, vergeef me mijn spottende reacties. Je zit letterlijk niet fout met je ‘letterlijk’. Je bent gewoon een moderne taalgebruiker die haar verhaal wat meer wil aanzetten.
Deze column is geschreven door Ellen klein Breukink.
